MUSA KAZIM ARICAN - DİNÎ TEKELCİLİK

Din Felsefesi Açısından Bir Çözümleme

Batı’da doğmuş ve temelde Hıristiyan teolojisiyle ilişkili ve ondan ayrı düşünülemeyen ‘dinî tekelcilik’ ya da ‘dinî dışlayıcılık’ anlayışı mümkün olabilen tüm yönleri ve temsilcileriyle incelemeye çalışılmıştır.

Tekelciliğin ya da dışlayıcılığın felsefî bir problem olarak psikolojik, sosyolojik, felsefî ve teolojik temelleri ele alındıktan sonra dinî tekelciliğin Batı düşüncesinde nasıl anlaşıldığı, ilişkili olduğu kavram ve teoriler, ne tür çeşitleri olduğu ortaya konulmuştur. 

Bu modelin İslam düşüncesi açısından imkân ve imkânsızlığı da müşahhas bir örnek üzerinde analiz edilmeye çalışılmıştır. İslam düşüncesi çok geniş bir alanı ifade ettiğinden dolayı bu örnek Ebu Hanife ile sınırlanmıştır.

Genel olarak Batı inanç, kültür ve düşünce geleneğinde neşvünema bulan ya da daha özelde çağdaş din felsefesinde güncel bir sorun olarak ele alınan dinî tekelcilik paradigması tüm perspektifleri ve tartışmaları ile irdelenmiş; Ebu Hanife örneğinde de söz konusu modelin verileri, kavramları, epistemolojik önermeleri ve söylemleri çerçevesinde bir çözümleme yapılmıştır.

İÇİNDEKİLER:

KISALTMALAR
ÖN SÖZ
GİRİŞ
BİR PROBLEM OLARAK TEKELCİLİĞİN ELE ALINIŞI

I. Psikolojik ve Sosyolojik Açıdan Tekelcilik
II. Felsefi ve Teolojik Açıdan Tekelcilik

BİRİNCİ BÖLÜM
HAKİKAT VE SAVUNMA: DİNÎ TEKELCİLİĞİN MAHİYETİ

I. Teolojide Model Değişimleri: Dini Çeşitlilik
II. Dini Çeşitlilikten Dini Tekelciliğe: Dini Tekelciliğin Kavramsal Çerçevesi ve Adlandırma Sorunu
III. Dini Tekelciliğin Doğuşu, Tarihi Kökeni ve Arka Zemini: ‘Kilise Dışında Kurtuluş Yoktur’
IV. Dini Tekelciliğin Temel Argümanları
V. Dini Tekelciliğin Mantıksal Yapısı
VI. Dinler Arasında Dini Tekelciliğin Görünümleri: Monoteizm, Vahiy, Hakikat, Doğruluk, Mutlaklık, Üstünlük ve Kurtarıcılık Bağlamında Dinlerde Tekelcilik
VII. Dini Tekelci Modelin Çeşitliliği: Öğretisel, Kurtuluşçu, Tecrübî Tekelcilik
VIII. Dini Tekelciliğin Handikapları ve Eleştirisi: Teolojik, Epistemolojik ve Ahlakî İtirazlar
Değerlendirme

İKİNCİ BÖLÜM
DİNİ HAYAT VE FENOMENOLOJİK DURUM: DİNİ TEKELCİLİĞİN TEOLOJİK, EPİSTEMOLOJİK VE FELSEFİ TEZAHÜRLERİ VE TEMSİLCİLERİ

I. Karl Barth ve Emil Brunner: Vahiy erkezli Dini Tekelcilik
II. Alister McGrath: Tanrı Merkezli Dini Tekelcilik
III. Hendrik Kraemer: Doğru İnanç, Misyon ve Kurtuluş Merkezli Dini Tekelcilik
IV. Leslie Newbigin: Misyon ve Misyonerlik Merkezli Dini Tekelcilik
V. Alvin Plantinga: Gerekçelendirilmiş İnanç Merkezli Dini Tekelcilik
VI. Katolik, Protestan ve Ortodokslar: Mezhep Merkezli Dini Tekelcilik
VII. Papa II. John Paul ve Papa XVI. Benedict (Ratzinger): Çağdaş Durum
Değerlendirme

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İSLAM DÜŞÜNCESİNDE DİNÎ TEKELCİLİK: EBU HANİFE ÖRNEĞİNDE BİR ÇÖZÜMLEME

I. Konuya Genel Bir Bakış
A. Ebu Hanife’nin Entelektüel Yaşamı
II. İslam Düşüncesinde Dini Tekelcilik ya da Dinde Tekelcilik
III. Ebu Hanife’nin Düşüncesinde Dini Tekelcilik, Dini Mutlaklık İzleri
A. Din, İslam ve Öteki Dinler
B. Hak Din, Son Din ve Üstün Din Olarak İslam
C. Vahiy ve Dini Mutlaklık
D. İman, İslam, Doğruluk ve Kurtuluş
E. Ulûhiyet Anlayışı ve Dini Hakikat
F. Peygamberlik ve Son Peygamber
IV. Dini Tekelcilik ve Dinde Tekelcilik (Tekfir)
V. Dini Kapsayıcılık ve Dinde Kapsayıcılık
VI. Dini Çoğulculuk ve Dinde Çoğulculuk
VII. Sosyal İlişkiler ve Kültürel Çoğulculuk
Ebu Hanife’nin Düşüncelerinin Çağımız Açısından Değeri
Değerlendirme

SONUÇ
KAYNAKLAR
DİZİN