İSLÂM DÜŞÜNCE TARİHİ İÇİN BİR DÖNEMLENDİRME ÖNERİSİ - İBRAHİM HALİL ÜÇER

Dönemlendirme; bir yandan tevarüs ettiğimiz geçmişi bir tarih olarak idrak etme teşebbüsü iken diğer yandan şu an nerede durduğumuza ilişkin bir sorunun cevabı olarak kendisini gösterir. Tarihsel süreci kendi iç gelişimi içerisinde değerlendirerek doğasına uygun dönüşümleri ve bu dönüşümlerce karakterize edilen dönemleri keşfetme çabası olarak dö- nemlendirme, düşünce tarihine dair doğru bir okumanın ayrılmaz parçasıdır. 
Kesintisiz bir biçimde akan insanlık tarihini de tek bir bütün halinde idrak edilemeyeceği esası etrafında dönemlendirme fikri diğerlerinden ayrılmış belirli bir zamansal sürekliliğin kültürel özellikler, kurumlar ve gündelik yaşam pratikleri açısından kendine özgü hususiyetlere sahip olduğu ve bu hususiyetlerdeki dönüşümlerin başka bir dönemin başlangıcına işaret ettiği fikrine dayanır. Bununla birlikte uzun zamansal süreçlerle ilgili olarak bu türden kapsayıcı dönemlendirmelerin yokluğu, ancak tarihsel süreç boyunca değişim ve dönüşümün bulunmadığı, bunun yerine tek bir karakteristik nitelemenin asırlar boyunca tüm mekansal-zamansal evreye hakim olduğu bir tarih fikrini sunmaktadır. Bu durağan, değişmez ve tekdüze tarih anlayışı, İslam düşünce tarihi yazımında da görülür. 

Neredeyse mevcut dönemlendirmelerin tamamının İslam düşünce tarihini biri beş asırlık (7-12. yüzyıllar) diğeri ise sekiz asırlık (12-20. yüzyıllar) tekdüze iki ayrı blok halinde değerlendirmesi, bu tespiti haklı çıkaran bir yöne sahiptir. Bu çalışma İslam düşünce tarihi için dönemlendir/eme/me teşebbüslerini açıkladıktan sonra İslam düşünce tarihi için yeni bir dönemlendirme önerisi sunmaktadır. 

İslam Düşünce Atlası’nda önerdiğimiz bu dönemlendirme, başta İbn Haldun (ö. 808/1406) olmak üzere çeşitli tabakat eserlerindeki değerlendirmeler ve bizzat bilimsel gelenekler dahilindeki iç atıflarda sıklıkla kullanılan mütekaddimûn ve müteahhirûn ayrımındaki temel kriterleri takip ederek onu yeni bileşenler yoluyla geliştirir ve İslam düşünce tarihini dört ayrı dönem içerisinde ele almayı teklif eder: Klasik Dönem (7-11. yüzyıllar), Yenilenme Dönemi (12-16. yüzyıllar), Muhasebe Dönemi (17-18. yüzyıllar) ve Arayışlar Dönemi (19-20. yüzyıllar). 

Anahtar Kavramlar: Atlas, Dönemlendirme, Düşünce, İbn Haldun, İslam, Tarih

Yorumlar

Müfîd Ne Demektir?

İfâde eden, meramı güzel anlatan. Mânalı, mânidâr. Faydalı, faydayı mucib olan. Mütâlâsından istifade olunan.